الرحلة المعینیّة (کتاب)کتاب «الرحلة المعینیة»، سفرنامه ماءالعینین بن العتیق (م ۱۳۷۶ ق)؛ از جمله سفرنامه‌های حج است که به قلم یک نویسنده مغربی نوشته شده است. اهمیت این سفرنامه بدین جهت است که بخشی از تاریخ را که زمان مبارزه با استعمار بوده است، گزارش کرده است. ۱ - ساختار کتابدر ابتدای اثر مقدمه مفیدی به قلم محقق کتاب «محمد ظریف» آمده [۱]
الرحلة المعينية، ماءالعینین بن العتیق، ص۵.
که در آن اطلاعات مفیدی راجع به کتاب و نویسنده و تالیفات او به دست داده است. متن اثر از دو بخش تشکیل شده است: بخش اول سفر مؤلف را از طنطان تا مکه در بردارد. بخش دوم نیز گزارش سفر او از مدینه تا پایان سفر است.۲ - گزارش محتوا۱. این سفرنامه در ذیل «سفرنامه‌های حجاز» قرار می‌گیرد. وی در روز جمعه سال ۱۳۵۷ سفرش را آغاز نمود. اولین شهری که از آن جا گذر کرد شهر «لاس پالماس» پایتخت اسپانیا است که در جزایر قناری نزدیک به ساحل مراکش قرار دارد. جزیره خضراء ، تطوان، طرابلس ، سویس و مصر از دیگر شهرهای سفر بوده است. ۲. او مدت هفت روز را در مکه اقامت کرده و مناسک حج را به جای آورده و از مساجد و قبور صحابه دیدن کرده است. او در این مدت با بعضی از علمای اهل سنت نیز دیدار داشته است. سپس عازم مدینه منوره می‌شود و در این شهر نیز هشت روز اقامت می‌گزیند و سپس از همان مسیر رفت به طنطان باز می‌گردد. ۳. در این اثر مجموعه‌ای از احادیث و اخبار، اشعار ، اطلاعات جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی و مانند آن ذکر شده است. او با علما و ادیبان و شعرای بسیاری ملاقات داشته است. ۴. آنچه ارزش علمی این اثر را نزد محققین و دانشمندان بیشتر کرده است، وجود سوگندنامه‌ها، نصوص شعری، فتاوای فقهی و اخبار اجتماعی و فرهنگی است که در کتب دیگر ذکر نشده است و این کتاب به عنوان تنها منبع آن می‌باشد. ۵. قصاید مؤلف، شیخ مربیه ربه، شیخ محمد امام و نیز اجازات مؤلف در رابطه با قرآن ، اجازه او به ابن موسی، نامه هایش به عبدالرحمن بن زیدان و دو شخصیت مذکور، مطالبش درباره نوشته‌های لباس کعبه و فواید آب زمزم ، مساحت مسجدالحرام و عدد درها و مناره‌ها و ستون‌های آن و بسیاری مطالب دیگر را در این سفرنامه می‌توان مطالعه نمود. وی در حقیقت از مظاهر ارتباط شمال مغرب با جنوب از یکسو و بین مغرب و باقی سرزمین‌های عالم اسلام از سوی دیگر بوده است. ۳ - وضعیت کتابکتاب دارای دو نسخه خطی است که به لحاظ حجم و متن مختلف است. نسخه دوم فاقد بسیاری از اشعار ، اجازات، مطالب علمی و ادبی نسخه اول است؛ لذا محقق اثر نسخه اول ملاک عمل قرار گرفته است و اگر مطلبی در نسخه دوم بوده که در این نسخه نیامده، به آن افزوده شده است. نسخه خطی عاری از هر گونه علامتی مانند نقطه، فاصله و یا پرانتز است که کلام مؤلف را از غیر آن مشخص کند. نام شخصیت‌های بسیاری نیز دیده می‌شود که در کتب تراجم نام آنها نیامده است.در انتهای اثر فهارس آیات، احادیث نبوی، اعلام ، قبایل و بلدان، اشعار ، مصادر و مراجع و مطالب ذکر شده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |